معیارهای ارزیابی و طبقه بندی محافظه کاری حسابداری و سودمندی اطلاعات

براساس مفاهیم نظری گزارشگری مالی، اطلاعاتی مفید است که دارای خصوصیت کیفی مرتبط با ماهیت و محتوای اطلاعات باشد که شامل مربوط بودن و قابلیت اتکاست. احتیاط یا محافظه­کاری یکی از ویژگی­های اصلی قابلیت اتکاست. لازمه قضاوت حرفه­ای جهت دستیابی به اطلاعات و صورت­های مالی سودمند، قدرت مانور و مقدار اختیارات مدیر در زمینه حسابداری مالی است.هیئت تدوین استانداردهای بین المللی^[1] احتیاط را این گونه تعریف می­کند «لحاظ کردن میزانی از هوشیاری در قضاوت به­هنگام برآورد در شرایط غیرقطعی بطوری­که دارایی­ها یا درآمدها بیشتر از واقع و تعهدات و مخارج کمتر از واقع جلوه نکنند.»^[2]

واضح است که ویژگی احتیاط، از برآورد­های حسابداری فرصت جویانه­ی مدیریت که ممکن است، قابل اطمینان بودن صورت­های مالی و حتی در طولانی مدت، استمرار و تداوم فعالیت را مختل کند، جلوگیری می­کند. فروپاشی شرکت انرون^[3] در دسامبر 2001 در ایالات متحده و کلاهبرداری مالی 2003 در شرکت پارمالت^[4] در ایتالیا و و ورلد کام ^[5] ، از نمونه­های به مخاطره­افکندن موجودیت شرکت به دلیل برآورد­های حسابداری فرصت جویانه و نامشروع است

(Wendt, 2010, 5).از طرف دیگر، در صورتی که مدیریت تصمیم بگیرد تا دائماً درآمدها و سودها را دست کم و مخارج و زیان­ها را دست بالا بگیرد، آنگاه این مساله یک نمایش بیش از حد محافظه­کارانه از موقعیت و کارایی مالی خواهد بود.

شرکت­هایی که سهام آنها کمتر از واقع قیمت­گذاری شده­اند^[6] بیشتر در معرض ادغام و یا تحصیل دیگر شرکت­ها قرار دارند که باعث می­شود حسابداری محافظه­کارانه به صورت تهدیدی علیه تداوم فعالیت آنها به نظر آید. علاوه­بر­این، در هر موقعیتی تصمیمات حسابداری مدیریت که به ویژگی احتیاط مربوط می­شوند با ویژگی کیفی بی­طرفی در تضادند. یک شکل افراطی­تر لحاظ کردن احتیاط در صورت­های مالی، عملکرد محافظه کاری در حسابداری (حسابداری محافظه­کارانه) توسط مدیریت است. یک تعریف محافظه­کاری حسابداری رایج : تمایل حسابداران به بازبینی بیشتر جهت شناسایی اخبار خوب^[7] به­جای اخبار بد^[8] در صورت­های مالی است(Wendt, 2010, 5).

محافظه­کاری حسابداری یک رویکرد محتاطانه غالب نسبت به قضاوت حرفه­ای در برآوردها و روش­های حسابداری است. مدیریت در مورد چگونگی لحاظ کردن مسئولیت اختیاری خود از طریق به­کارگیری معیارهای سخت­گیرانه­تر برای شناسایی سود نسبت به زیان، یک دیدگاه محافظه­کارانه اتخاذ می­کند. به­دلیل وجود این عدم تعادل در زمان شناسایی اخبار بد در برابر اخبار خوب (زیان در برابر سود)، ارزش دفتری و درآمدهای حسابداری در حساب­های مالی کمتر از واقع در نظر گرفته می­شوند.

از جمله مقالاتی که در این سال­ها به طور ویژه خود را معطوف به محافظه­کاری کرده اند، می-توان به باسو (1997)، بیور و ریان ^[9] (2000) و واتز ^[10] (a,b 2003) اشاره نمود(Price, 2005).

استانداردگذاران، سرمایه­گذاران و دانشگاهیان به خاطر تاثیر قابل توجه محافظه­کاری بر حسابداری توجه زیادی به محافظه­کاری دارند(Watts,2003a, 208).

اصل تطابق هزینه با درآمد، به شناسایی و اندازه­گیری درست سود هر دوره مالی توجه دارد و با اندازه گیری درآمد هر دوره مالی هزینه­های انجام شده برای کسب این درآمد مشخص و با آن مقابله می­شود، تا سود دوره مالی تعیین شود. به عبارت دیگر، به موجب اصل تطابق هزینه با درآمد، هنگامی که رویداد مالی موجب درآمد در دوره مالی می­شود، تاثیر آن رویداد بر هزینه همان دوره مالی شناسایی می­شود (حساس یگانه، 1381، 226).

وقتی که شرکتی روش حسابداری محافظه­کارانه را بر­می­گزیند، تا­حدی درآمدهای دوره جاری با هزینه­های دوره آتی منطبق می­شوند. چنین تطابق محافظه­کارانه­ای نوسان بیشتری را در سود ایجاد می­کند، در نتیجه ممکن است سود­ها ناپایدارتر شوند(Paek, Chen and Sami , 2006, 1).

در ادبیات حسابداری دو ویژگی مهم محافظه­کاری مورد بررسی قرار گرفته است: یکی وجود جانب­داری در ارائه کمتر از واقع ارزش دفتری سهام نسبت به ارزش بازار آن که توسط فلتهام و اولسون (1995) مطرح شده است و دیگری، تمایل به تسریع بخشیدن در شناسایی زیان­ها و به تعویق انداختن شناسایی سودها که توسط باسو (1997) عنوان شده است(Price, 2005, 9).

معیاری که توسط فتهام و اولسون (1995) بیان گردید، بیان­کننده نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری سهام^[11] است و معیاری که باسو (1997) ارائه نمود معیار عدم تقارن زمانی سود^[12] است. بدین استدلال که بازده­های سالانه سهام دربردارنده اخبار به دست آمده درطول سال هستند، این تعریف از محافظه­کاری رابطه سود- بازده را تحت تاثیر قرار می­دهد. باسو با استفاده از رگرسیون بین سود و بازده سالانه نشان می­دهد که واکنش سود نسبت به بازده های منفی ( اخبار بد ) بیشتر و به­هنگام­تر از واکنش سود نسبت به بازده­های مثبت ( اخبار خوب ) است. محافظه­کاری عبارت است از شیوه و روشی که سود در پاسخ و واکنش به اخبار بد کاهش می­یابد ولی در پاسخ به اخبار خوب افزایش نمی­یابد(Ryan, 2006). هدف این تحقیق بررسی وجود رابطه بین معیار عدم تقارن زمانی سود به­عنوان معیار محافظه-کاری سود و زیانی و نسبت (P/B) بعنوان معیار محافظه­کاری ترازنامه­ای، بعنوان دو تعریف اصلی از محافظه­کاری می­باشد.